4. DERS
Ezü billâhi mineş-şeytànir-racîm.
Bismillâhir-rahmânir-rahîm.
Elhamdü lillâhi rabbil-àlemîn... Vel-àkıbetü lil-müttakîn... Ves-salâtü ves-selâmü alâ seyyidinâ muhammedin ve âlihî ve sahbihi ecmaîn...
Beraber, bir salâtü selâm okuyalım:
"Allaaahümme sallî âlâaa, seyyidinâaa, muhammedinin nebiyyil ümmiyyi ve alâ... Aaalihî ve sahbihî ve sellim"
Dünkü dersten bir-iki tanesini tekrar edeyim:
Cebrail Aleyhisselâm buyuruyor, Sallalahü Aleyhi ve Sellem'e.... Diyor ki:
1. (Yâ muhammed, ış ma şi'te) Nasıl istersen öyle yaşa!.. (feinneke meyyit) Ama, bil ki neticesi ölüm!..
2. (Ve ahbib men şi'te) Neyi seversen sev!... (feinneke müfârikuh) O sevdiğinden ayrılacaksın!.. Bu, güzel bir ders...
3. (Va'mel mâ şi'te) Nasıl istersen öyle amel et!.. İster hayır, ister şer... (Feinneke mecziyyün bih) O yaptığın amelle mücazatlanacaksın!... İyiye iyi, kötüye kötü..."
Sallallàhu Aleyhi ve Sellem buyuruyor:
"Üç kişi var ki, bunlar gölgenin olmadığı bir günde, arşın gölgesi altında gölgeleneceklerdir. Üç nefer:
1. Bunlardan birisi: (elmütevaddaü fil mekârih) Soğuk havalarda abdestini dikkatle alan, güzel alan... Soğuktan acele eder insan da, üşümeyeyim diye...
2. (Vel mâşî ilel mesâcidi fiz zulem) Aydınlıklarda gitmek kolay da, karanlıkta gitmek zor olduğu için... Karanlık havalarda... O zaman böyle, elektrik-melektrik yok yollarda filân... Karanlıkta ayın ışığıyla gidiyor herkes... Ay karanlığı da olur bazan... Bütün karanlık olur. O karanlıkta bile mescide gidenler... Yâni mescidi bırakmıyor hiç bir surette... "Karanlık bugün, namazı evde kılıvereyim!" filân demiyor. İlle mescide gitmeye çalışıyor.
3. Birisi de, (Ve mut'imül cai') açları it'am edenler.
İbrâhim Aleyhisselâm'a demişler ki:
"--Ne için Allah seni halil edindi, dost edindi?.. Allah-u Teâlâ'nın seni dost edinmesine sebep ne?.." diye sormuşlar.
O da demiş:
"--Üç şeyle... Üç haslet var bende; o üç hasletten dolayı Cenâb-ı Hak beni kendine dost edindi:
1. (İhtertü emrallàhi teâlâ alâ emri gayrihî) Şimdi, iki tane iş çıkar ortaya: Ezan okunuyor, namaz kılınacak... Bir de dünya işi çıkar ki, görülmesi lâzım... Yok; Allah'ın emrine evvelâ git! Ondan sonra da dünya işiyle meşgul ol!.. "Ben Allah emrini ihtiyar ettim!" diyor İbrâhim Aleyhisselâm...
2. (Ve mâ ihtememtü bimâ tekeffelallàhu lî) "Allah-u Teâlâ'nın verdiği rızk için hiç kaygı çekmedim. Biliyorum ki, Allah verecek!.. Rezzak Allah!.. Rezzakın Allah olduğunu bildiğim için, rızık hususunda hiç kaygım olmadı." Allah da ona, o kadar çok verdi.
3. (Ve mâ teaşşeytü, ve mâ taaddeytü illâ maad dayf) Bununla beraber, ne akşam ne de sabah yemeklerini misafirsiz yemedim!.. İllâ misafîr...
Çıkarmış kapının önüne... Yolun üstüne yahut... Misafir ararmış. Tabii, şimdiki gibi kalabalık değildi dünya... Hoşuma gider: Gâvur gelmiş, yoldan geçiyormuş. Gâvura işaret etmiş:
"--Gel, gel! Yemeğini ye de öyle git!" demiş.
Gâvur gelmiş. Gâvura:
"--Lâ ilahe illallah de!" demiş.
Gâvur:
"--Demem!" demiş.
"--Demezsen git!.." demiş.
Arkadan Cenab-ı Hak vahyetmiş: --90 yaşındaymış gâvur--
"--Doksan sene ben ona rızkı verdim de; sen, bir gün ona rızkı vermedin!.." demiş.
Hemen koşmuş arkasından... Demiş:
"--Gel, gel!.."
"--Neden?.."
"--Allah beni ayıpladı!"
Demiş:
"--Ne güzel Rabbin var senin!.. "Lâ ilâhe illallah, ibrâhim halîlullah." diyerekten müslümanlığını ilân etmiş...
Yâni, koyunlarının köpeğini söylüyorlar ama hatırımda kalmadı. Koyunlarının köpeği, köpek sürüsü çok sayıda... O kadar çok koyunu varmış... Cenâb-ı Hak vermiş. Bu da çok bereketli bir mahlûk...
Salebe isminde ashabdan bir zat var; çok fakir... Cami güvercini koymuşlar adını... Camiden çıkmıyor. Fakat fakirlik de var... Demiş:
"--Yâ Rasûlullah, bana bir dua et de, ne olur ben bu fakirlikten kurtulayım!.. Kurtulayım da mal mülk sahibi olayım!.."
Efendimiz, iki defasında hiç kulak asmamış. Üçüncüsünde bir dua etmiş. Büyümüş de büyümüş koyunları... Büyümüş de büyümüş... Salebe her gün camiden çıkmazken, şimdi haftadan haftaya gelmeye başlamış. Cumadan cumaya...
--Ne oldu bizim Salebe?..
--Sürüleri arttı. Dışarıdaki boş arazilere gidiyor. Onun için gelemiyor.
Sonra diyor ki:
--Cumaya da gelemiyor; ne oldu bu?..
--Medine havalisi yetmedi, dış memleketlere gitti.
Derken, zekât ayeti nazil oldu. "Gidin, isteyin zekâtı ondan!" demişler. O da: "Ben bu zekâtı veremem; öyle şey olmaz!" demiş en nihayet... Allah esirgeye...
Hükemâdan bazıları demişler ki:
"Üç şey vardır ki, insanlardan gam ve gussayı giderir:
1. Birisi: (Zikrullàhi teâlâ) Allah-u Teâlâ'nın zikrine başladın mıydı, ne gam kalır ne kasavet!.. Ama, güzel bir zikrullah yapmak...
2. İkincisi: (Ve likài evliyâihî) Allah'ın dostlarına mülâki oldu muydu, orda da gam kasavet kalmaz. O da giderir.
3. Üçüncüsü: (Ve kelâmül hükemâ') Hükemânın sözlerini dinlersen, o da gam ve kasaveti dağıtır gider.
Hasan-ı Basrî Hazretleri diyor ki: --Hasan-ı Basrî, malûm büyük bir zat...--
1. (Men lâ edebe lehû, lâ ilme lehû) "Edebi olmayanın ilmi olmaz!" Edeb büyük bir devlet yâni... Edebi olmayanın ilmi olmaz!
--Çok biliyor...
--Ne kadar bilirse bilsin! Edebi olmayanda lâyıkı gibi ilim bulunmaz. Onun için büyüklerin sözü var:
Edeb bir tâc imiş nûr-u Hüdâ'dan,
Giy ol tâcı, emin ol her belâdan!..
İlim meclisinde aradım, kıldım taleb,
İlim geridedir, illâ edeb, illa edeb!..
Edeb olmayınca olmaz!
2. (Ve men lâ sabra lehû, lâ dîne lehû) "Sabrı olmayanın da dini olmaz!" Dininde kemâl olmaz yâni... Kâmil olamaz!..
3. (Ve men lâ veraa lehû) Vera' denilen, şübuhattan ictinâb... Şüpheli şeylerden ictinâb ediyor, sakınıyor. Ve takvânın üstü... Takvâ bundan bir aşağı... Takvâdan bir üstüne vera' diyorlar. O da olmazsa, (lâ zülfâ lehû) onun da Allah'a yakınlığı olmaz!...
Bir rivayet de yapıyorlar şimdi ki: (Enne racülen) Adamlardan bir adam, (harace min benî isrâil, ilâ talebil ilmi) Benî İsrail'in devrinde, Musâ Aleyhisselâm'ın devrinde ilim öğrenmeye çıkmış. (Febeleğa zâlike nebiyyehüm) O zamanın peygamberine haber vermişler ki: "Filân adam memleket dışına gidiyor, ilim öğrenmeğe..." O da demiş ki:
"--Çağırın o adamı!.. Ben ona bir nasihat edeyim, ondan sonra gitsin!"
Gelmiş adam... Demiş ki:
"--Ey genç! (İnnî eızuke biselâsi hısàl) Sana üç şeyle nasihat edeceğim, va'z edeceğim. (fîhâ ilmül evvelîne vel ahirîn) Bütün ilimler bu üç şeyin içinde:
1. (Haffillâhe fis sırri vel alâniyeh) Allah'tan her zaman kork! Gizli ve aşikâr...
Onun için diyorlar ki: Bazı adam bakar sağına soluna... Bunu insanlardan kimse görmüyorsa yapacağını yapar. Âlim olan da, Allah'ı arar. Allah görüyor, biliyor. Onun için insanlara iltifat etmez. İnsan görsün-görmesin, Allah görüyor ya kâfi der. O da onu arar...
Onun için, "Sen, gizli ve alenî her yerde, Allah'tan kork!" demiş. Dünkü münciyâtta da söyledi ya, (Fehaşyetullàh fis sirri vel alâniye) "Gizli ve âşikâr Allah'tan korkmak..." diye... Her yerde haşyetullah... Yine o, ikisi de bir... Onun için:
(Re'sül hikmeh) Hikmetin başı, (mehàfetullah) Allah korkusu!.. Bu Allah korkusu içeriye sinmedikçe, insanın hakkından gelinmez.
İnsanoğlu çok büyük bir mahlûk... Acâib mahlûk... Onun için, ya melekleri geçer insanoğlu; yahut, hayvanlardan aşağı düşer. Melekleri de geçer, hayvanlardan da aşağı düşer.
(Ülâike kel en'ami belhüm edal.) En'am, hayvanat... "Bunlar hayvan gibidirler, hattâ hayvandan da aşağı..." Çünkü, hayvanın etini yersin. Derisinden, kemiğinden, tüyünden, sütünden istifade edersin. Ama, insanın neyinden istifade edeceksin?.. Şerden başka bir şey yok...
Onun için, Allah korkusu her şeyin başında... O da neden oluyor?.. İmanın kuvvetinden... İman neyle beslenecek?.. İbadetle beslenecek. İman ibadetle beslenir. Nasıl vücud yemekle besleniyorsa, iman da amelle, amel-i salihlerle beslenir. Amel-i salihi çok olan, gece namazlarına devam eden, nafile ibadetlere devam edenlerin içlerine, Allah tarafından Allah korkusu yerleştirilir.
2. İkincisi: (Ve emsik lisaneke anil halk) "Dilini tut, halkın aleyhinde kat'iyyen konuşma!.." Bak, ne güzel: "Dilini tut! Halkın aleyhinde kat'iyyen kötü bir şey söyleme!"
--E canım, şu fenâ bu fenâ...
--O fenâ olsun, bu fenâ olsun; sana ne?.. Sen kendine bak!..
(İllâ bihayrin) Halkın arkasından konuşurken hayırla konuş!.. Hayırla konuşacaksan, ne alâ... Konuşmayacaksan, dilini tut!..
(Ve emsik lisâneke) Dilini tut, (anil halkı) mahlûkata karşı... (lâ tezkürhüm) Onları anma, (illâ bihayrin) ancak hayırlarını an!.. Çünkü insan iki şeyden hali değil: İyiliği de vardır, kötülüğü de vardır. İyiliğini görüp, kötülüğünü görmemek; büyüklük... Kötülüğünü görüp de, iyiliğini kapamak; o da fenâlık... Allah esirgeye... Çünkü ikisi de var insanda... Bazan bakarsın iyidir; bazan da bakarsın, bozulur. E, daima Allah'a yalvarırız ki, "Yâ Rab, onu da hayırlara ihsan et!" diye.
3. Üçüncü nasihat: (Venzur hubzekellezî te'külühû) "Yediğin ekmeğe bak!.. (Hattâ yekûne minel halâl) Helâlinden olsun lokman!"
(Femteneal fetâ anil hurûc) Çocuk, uzak memleketlere gidip tahsil-i ilim etmekten vaz geçti. "Bu üçü yeter bana!" dedi.
Bu üç yeter!.. Neydi?.. Birincisi, Allah korkusu... İkincisi; halka karşı dilini tut, kimsenin ayıbını söyleme! Yâni, ayıpları sakla!.. Allah Settâr... Sen de Settar ismine bürün! Örtücü ol... Üçüncüsü de, lokmana bak; helâl olsun lokman!..
(Ve ruviye enne racülen min benî isrâil) Yine Benî İsrail devrinden bir adam, (cemaa semanîne tabuten minel ilmi) seksen sandık ilim, kitap doldurmuş. Seksen sandık büyük büyük kitap... (Ve lem yentefi' biilmihî) Bizim gibi, ilminden hiç faydalanamamış zavallı...
Kitap dolu ama, merkebin arkasına kitapları doldursan; merkebin o kitaplardan haberi olur mu?.. Sure-i Cuma'da Cenâb-ı Hak bize diyor:
(Kemeselül hımâru yahmilü esfârâ) Merkebin arkasına kitapları doldurur gibi, doldur kitapları!.. O Allah korkusu olmadıktan sonra, halkın aleyhine konuşursan, bir de lokmana dikkat etmezsen; o bilgiler sana ne fayda verecek?..
Onun için, şimdi bu adam seksen sandık kitap toplamış, fakat bir türlü faydalanamamış da, (Feevhallàhu teâlâ ilâ nebiyyihim) o devrin peygamberine Cenab-ı Hak vahyetmiş: (En kul lihâzel câmi') "Bu kadar kitap toplayan adama söyle ey nebî!.. (Lev cema'te kesîren minel ilmî) Yine bu kadar kitap toplasa, okusa; (lem yenfeake illâ en ta'mele biselâseh) üç şeyle amel etmedikçe, ne kadar kitap toplarşa toplasın faydası yok ona!.."
1. (Lâ tuhibbel dünyâ) "Dünyayı sevme!.." Yâni dünyada günah işleme!.. Dünya, ahiretin tarlası... Burada ne ekersen, onu biçeceksin. Onun için, hayırlar yap burada!.. Paralarını günah yerlere harcama!.. Günah işlerin peşinde koşma!.. Zevk ü sefaya dalma!..
Dünyayı seveceğiz biz... Niçin?.. Cennete burdan gideceğiz. Kazanacağız, fakirlere bakacağız, muhtaçlara bakacağız... Talib-i ilmi gözetleyeceğiz, okutacağız... Derken, cennetin yolunu kazanacağız. Dünyada oluyor ya bunlar!..
Ama, burdaki dünyayı sevme; dünyada günah işleme!.. Günah yerlerine, zevk yerlerine aldanıp da hayatını ifna etme!.. "Çünkü, (feleyset bidâril mü'minîn) dünya müminlerin yeri değil..." Mü'minlerin yeri, cennet... Burada cennete gidecek amelleri yapabilirsen, ne mutlu sana!..
2. (Ve lâ tüsàhibiş şeytân) "Şeytanla arkadaşlık yapma!.." Şeytanla arkadaşlık olmaz tabiatıyla; şeytanı bulamayız, göremeyiz. Yâni, şeytanın sözünü dinleme!.. Şeytan seni sevk eder: "Deniz kıyısına, plaja git!" der. Şuraya git der, buraya git der... "Televizyonun karşısından kalkma!" der... "Şimdi ezan okunuyor ama, zararı yok, onu seyret!" der. Hep o şeytanın arkadaşlığı... (Feleyse birefîkıl mü'minin) "Şeytan, mü'minlere refik olmaya lâyık değildir." Yâni, onu ilminle def et, Allah'ın emrine uy!..
3. (Ve lâ tü'zi ehaden) "Hiç kimseye eziyet etme!.." Ama ne güzel!.. Yukardaki nasihatte dedi ki: "Dilini tut!" Burda da diyor ki: "Kimseye ezâ etme!" Kimsenin aleyhinde konuşma demek... Aleyhinde konuşursan duyacak insan... Yerin kulağı var diyorlar ya, gelir kulağa... Sana karşı bir nefret besler, "Vah, vah!.. Benim aleyhimde böyle konuşuyormuş." der.
İnsanın niyeti bozuk tabii... Ben de onun aleyhinde konuşurum. Duramam ki... Ben de konuşunca; ben de günahkâr, o da günahkâr... Derken fitne büyür. Kavgalara gider. Ölümlere kadar gider... Onun için, (velâ tü'zi ehaden) "Hiç kimseye eziyet etme" dedi. Kimsenin aleyhinde konuşma!..
--Ama, kabahati çok!..
--N'apalım, Allah Gaffar!..
(Feleyse bi hirfetil mü'minîn) Çünkü, kimseye eziyet etmek müminlerin işi değil!.. Müminler kimseye eziyet etmez!..
Ne güzel nasihatlar!.. Yâ Rabbi, affet kusurlarımızı!.. Uçağın ufak bir parçası bozulursa, düşüyor. Sen de namaz kılar, oruç tutar, bir de mü'minlere eziyet edersen hâlin ne olacak?..
İnsanın bazısı hilkat itibariyle sert olur. karadenizliler mısır ekmeği yediklerinden sert olur derler. Ama İslâmî terbiyeye uyarsan, sertlik kalmaz.
Ebû Süleymân-ı Dârânî buyurmuşlar:
1. (İlâhî!) Yâ Rabbi! (Lein talebtenî bizenbî, leatlubenneke biafvike) Beni günahlarımdan dolayı hesaba çekersen, senden affını isterim!
2. (Ve lein talebtenî bibuhlî, leatlubenneke bisehàike) Beni bahilliğimden dolayı hesaba çekersen, sen cömertsin, senden affımı isterim.
3. (Ve lein edhaltenîyen nâr, leahbertü ehlen nâri biennî uhibbüke) Beni cehenneme atarsan, ben ehl-i cehenneme haber veririm: "Ben Allah'ı sevenlerden iken, Allah beni cehenneme attı." derim.
Demişler ki:
(Es'adün nâs) "Nasın saîdi..." Şimdi Berat gecesi oldu ya; saîd ve şakî diye ikiye bölündük. Saidlerin eline saadet kâğıdı verildi. Şakilerin de ellerine şekavet kağıdı verildi. Şimdi bu diyor ki:
(Es'adün nâs) İnsanların saîdi, mes'ud olanı kim?.. (Men lehü kalbün âlimün) Gönlü var, ilimle, Hak ilmiyle dolu... (Ve bedenün sàbirün) Bedeni var, sabırlı... Hastalıklara, rahatsızlıklara, her türlü şeye karşı sabrediyor. (Ve kanâatün bimâ fil yed) Elinde olana da kanaat ediyor. Demiyor ki: "Yahu, öteki yaşıyor; ben de böyle sürüneyim mi?.." Gözü yok başkasının malında...
Allaaah... Hepimize böyle güzel huylar nasib etsin Mevlâm... Bunları yazmışlar ne güzel de, ama kulaklarımıza girmiyor işte... Ne yapalım?..
İbrâhim-i Nehaî denilen bir büyük var; o da şöyle diyor:
(İnnemâ heleke men heleke kableküm) "Sizden evvel helâk olanlar helâk oldu, (bi selâsi hısàlin) üç şeyden dolayı... Sizden evvel helâk olan taife var ya; bir sürü kavimler kaybolmuş gitmiş. Haa, onların helâki üç şeyden olmuş:
1. (Bifudlil kelâm) Çok konuştuklarından... Çok konuşuyorlar.
2. (Ve fudlit taâm) Çok yemek yiyorlar.
3. (Ve fudlil menâm) Çok uyuyorlar."
Üç şey: Çok konuşmak, çok yemek ve çok da uyumak... İyi bir şey değilmiş ki, sizden evvel helâk olanlar bu üç şeyden dolayı helâk oldular.
Çünkü, fazla söz senin gönlünü karartır. Allah'ı zikretmeye vakit kalmaz. Halbuki, o lisan Allah'ı zikredecektir. Sen onu, boşu boşuna fazla sözlerle vaktini geçirirsin.
Çok taam, fazla taam; o da öyledir. Vücudlarımıza ağırlık veriyor, çeşitli hastalıklar getiriyor. Peygamberin yediği gibi: İki öğün yer... Bir gün yer, bir gün yemez... Pazartesi perşembeyi bırakmaz, oruç tutar... Bazan üç-beş gün birden tutar...
Ve bir de, çok uyku!.. Uykuyu üçe bölmüşler: Dört saat, altı saat, sekiz saat... Dört saat, büyüklerin; altı saat, orta insanların; sekiz saat de, bizim gibi gafillerin... Ondan fazlası, fazla!..
Yahyâ ibn-i Muaz da diyor ki:
1. (Tbâ limen tereked dünyâ kable en tetrükehû) Dünya seni terketmeden, sen dünyayı terkedebilirsen ne mutlu sana!.. Dünya seni nasıl olsa bir gün bırakacak. İş bitmez!.. Bugün bir Şamlı geldi de öyle diyor: "İş bitmez, ölünce biter... İşler, ölünce biter." Binaenaleyh, "Sen dünyayı terket, o seni terketmeden!.." Çünkü, bir gün bırakacak seni... Ölüm gelecek, bırakacak... O seni bırakmadan, sen onu bırak...
2. İkincisi: (Ve benâ kabrehû kable en yedhulehû) "Kabrini yapar, oraya girmeden evvel..."
--E, altınla filan mı yaptıracağız?..
--Yok, öyle değil! Amel-i salihlerle kabrini tezyin et!.. O, çok paralar harcayıp da, o kabri yaptıranlara yazık... Allah merhamet versin... O tenin toprak oldu, çürüdün gitti. Senin üstündeki mermerin, zînetin ne kıymeti var?.. Ama, saltanatlara meraklı, insanlar...
3. (Ve erdà rabbehû kable en yelkàhu) "Rabbini de râzı eder, ona mülâkî olmadan evvel.." Dünyada hayatta iken, Rabbini râzı edecek ameller işler.
Ne mutlu bunlara!..
Hazret-i Ali RA de diyor ki:
(Men lem yekün indehu sünnetullah ve sünneti rasûlihî ve sünneti evliyaihî feleyse fi yedihî şey'ün) "Şu üç sünnet; Allah'ın sünneti, Peygamber'in sünneti, evliyânın sünneti bir kimsede olmazsa, o kimsenin elinde hiç bir şey yok!.."
Demişler ki:
--(Mâ sünnetullah) "Allah'ın sünneti nedir?"
Demiş:
--(Kitmânüs sirri) Sırları saklamak... Sırları saklamak Allah'ın sünneti. Birisi sana bir şey söyler. Onu kimseye söyleme! Sen de onu sakla!.. Bu, Allah'ın sünneti...
--(Mâ sünnetür rasûl) "Sünnet-i Rasûlullah nedir?" demişler.
Sünnet-i Rasûlullah... Bak; namazın, öğlenin sünneti var. Akşamın sünneti var. Sabahın sünneti var... Bu sünnetlere sünnet deriz. Abdestin sünneti var... Bunu hep biliyoruz.
Demiş:
--(Elmudàrâtü beynen nâs) "İnsanlar arasında gayet hoş geçinmek, sünnet-i Rasûlullahtır."
Adamın birisi --işte cahil adam-- gelmiş, Efendimiz'in yakasına yapışmış. Biraz da tartmış şöyle... İz etmiş boynuna mübareğin... Tabii etrafında bir sürü ashab var... Buna, bir tane tokat patlatabilirdi. Ashabına, "Tutun şu adamı!" diyebilirdi. Yooook, hiç onları yapmadı... Ne etti ya?.. Para istiyormuş. "Verin şunu!" dediler. Koyverdiler, aldı, gitti. (Müdàrâtün beynen nâs) İnsanlar arasında tatlı geçim!... Herkesin mizacına göre...
Şimdi onu da diyordum ya... Bir doktor gitmiş köye... Köylüyü toplamış. "İşte, hastalık şöyle olur... Bu mikrop burdan gelir, şu mikrop burdan çıkar..." Köylü... Hiç kulağına bile gitmez onun... Mikroptan filan ne anlayacak?... Bir mühendis gider. "Köprü böyle yapılır. Bina böyle yapılır..." filân... Köylü anlar mı?... Ona diyeceksin: "Ekin böyle ekilir, tarla bu zaman sürülür..." Ondan anlar. Herkesin haline göre söyleyeceksin! Haline göre...
--(Mâ sünneti evliyâihî?) "Sünnet-i evliyâ nedir?" demişler.
Evliyânın da sünneti var! Büyüklerin sünnetleri vardır. Bunları da hoş görmek lâzım!.. Bunun yeri yok kitapta filan deyip de, atlatmamağa çalışmak lâzım!.. Büyüklerin sünnetleri vardır. O sünnetlere de dikkat etmek lâzım!.. Neymiş o?..
--(İhtimâlül ezâ anin nâs) "İnsanlardan gelen ezâlara sabretmektir." demiş.
Gördün mü, bak yukarda, "Hiç kimseye ezâ etme!" dedi; "Hiç kimsenin aleyhinde konuşma!" dedi. Şimdi burda da "Gelen ezâlara sabret!" diyor. Beşer bu... Herkeste bir türlü hilkat var... Kimisi acı söyler, kimisi sert söyler... Bunların hepsine ne yapacaksın?.. (İhtimâlül ezâ anin nâs) Sabredeceksin!.. Allah, cümlemizi bu sabırlı kullarından etsin...
Bunlar dilde kolay... Ama, bunlar tatbikat ister. Meselâ pehlivan... "İşte şöyle vuracaksın, böyle vuracaksın!" demekle olur mu?.. Olmaz! Çalışacaksın, kuvvetleneceksin de onu yapacaksın. Diğeri doktor... Mektepte okuyor ama, çıkınca olmuyor. "Üç sene daha çalış da, tatbikat gör de ondan sonra!.." diyorlar.
Diyor ki:
Bizden evvelki insanlar, üç şeyle insanlara nasihat ederlerdi. (Yetevâsavne biselâsi hısâl) Hep birbirlerine üç şeyden vasiyet ediyorlar. (ve yetekâtebüne bihâ) Yazıyor altına: "Şu üç şeyi yap, şu üç şeyden kaç!"
1. (Men amile liâhiretihî kefâhullàhu emre dînihî ve dünyâhu) "Her kim amel-i ahireti işlerse, Allah'ın emirlerine itaat eder de onun emrettiklerini yaparsa; Allah onun dünyasına da, ahiretine de kâfidir!" Dünyada da, ahirette de sıkıntı çekmez. Dünyada sıkıntıya gelmez, ahirette de gelmez.
2. (Ve men ahsene serîretehû) "Her kim içini temiz ederse, güzel ederse; (ahsenallahu alâniyetehû) onun dışını da, Allah güzel eder."
3. (Ve men eslaha mâ beynehû ve beynallah) Kim kendisi ile Allah arasını islah eder, düzeltirse; (eslahallahu mâ beynehû ve beynen nâs) Allah da insanlarla onun arasını ıslah eder." Herkes onu sever, herkes ona saygı gösterir.
Dünya işlerimizin düzelmesi, Allah ile olan işlerimizin düzelmesine bağlı... Biz Allah ile olan işleri düzeltmedikçe, dünya işlerimiz de düzelmez bizim... Kabahati şuna buna buluruz.
Ali RA, buyuruyor ki:
1. (Kün indallahi hayran nâs) Allah-u Celle ve A'lâ'nın indinde nasın hayırlısı ol!
(Hayrun nâs, men yenfeun nâs) "Nasın hayırlısı, insanlara hayrı dokunandır." Hayırların en büyüğü, en iyisi; insanlara imanı telkin eden, imanı aşılayan, imanı onda tekemmül ettirmeye çalışan faaliyetlerdir.
2. (Ve kün inden nefsi şerren nâs) "Nefsine göre de, en şerli bir mahlûk bil kendini!.." En şerli bir mahlûk...
3. (Ve kün inden nâs, raculen minen nâs) "İnsanlar arasında da, kendine hiç paye verme! İnsanlardan bir insan ol!.." "Ben alimim, ben fazılım, ben şöyleyim, ben böyleyim..." deme; "Herkes nasılsa, ben de öyleyim" de!.. İnsanlar nasıl yaşıyorlarsa, sen de onlar gibi yaşa!..
Onun için, Nakşî dervişlerinin kılığı kıyafeti yoktur. Halk nasıl giyiniyorsa, öyle giyinirler. Bazan latifeler yaparlar, bazan kendilerini setredici şeyler icad ederler ki, halk arasında bir temâyüz edilmesin.
Üzeyr Aleyhisselâm var... Cenâb-ı Hak ona vahyediyor, diyor ki:
1. (Yâ üzeyr, iza eznebte zenben sağiren) "Ufak bir günah işlediğin zaman..." Günahın büyüğü var, küçüğü var... Meselâ, gözlerle harama bakmak küçük bir günah... Ama, bu büyük günahları çeker diyor. Büyük günahları çekici... Bu, kendisi ufak, ama büyük günahlara vesile olur. (fe lâ tenzur ile sığarihi) "Onun ufaklığına bakma sen!.. Sen ufak günah işledin ama, onun ufaklığına bakma; (venzur ilâ menillezî eznebte lehû) onu kime karşı yaptığına bak!" Bu günahı kime karşı yaptığına bak, ufaklığına bakma!..
2. (Ve izâ esàbeke hayrun) Eğer bir hayır isabet ederse sana... (yesîrun) Ama az bir şey, az bir hayır geldi. (Ve lâ tenzur ilâ sığarihî) Onun da azlığına bakma!.. Meselâ, bugün birisi beş kuruş verdi. Bugünün çocuğu da almıyor ya onu-Onun azlığına bakma. Onu sana gönderene bak!.. Onu sana gönderen, onu münasib görmüş göndermiş. Hiç sesini çıkarma!..
(Venzur ilâ menillezî rezakake) Onu, o rızkı sana gönderene bak!.. Az gelmiş... Ama gönderen az vermiş, ne yapalım?.. Çok gelince sevinirsin ama, gönderen çok da gönderir az da gönderir. O da onun bir hikmeti...
3. (Ve izâ esâbeke beliyyetün) Eğer sana bir belâ, bir musibet gelirse; (ve lâ teşkünî îlâ halkî) halka karşı beni şikayet etme!.. "Allah bana şunu verdi, bunu verdi... Şöyle sıkıntıdayım, böyle sıkıntıdayım..." diye halka karşı şikayetçi olma.. Vay vay diye bağırıp da, ortalıkta tellallık yapma...
(Kemâ lâ eşkûke ilâ melâiketî izâ saidet ileyye mesâvik) Senin günahların bana geliyor. Senin günahların bana gelince ben de, "Kulum ne fenalıklar yapıyor!" diye meleklere şikâyet etmiyorum ki!.. Ben seni nasıl şikayet etmiyorsam, sen de halka beni şikayet etme!..
Allah cümlemizi affetsin...
Allahümme innâ nes'elüke tamâmen ni'meh... Ve devâmel afiyeh... Ve hüsnel hàtimeh... Bihürmetil fâtiha!..
2. 8. 1979 / 5 Ramazan 1399
(+ Ekim1974 / Ramazan 1394)