Prof. Dr. M. Es'ad COŞAN Rh.A
Hazırlayan: ERKAYALAR
-----------------------
İYİLİĞİ EMRETME, KÖTÜLÜĞÜ ENGELLEME GÖREVİ
Esselâmü aleyküm ve rahmetullàhi ve berekâtühû!..
Cumanız mübarek olsun, aziz ve sevgili Akra dinleyicileri! Allah-u Teàlâ Hazretleri cümlenizi sevdiklerinizle beraber, iki cihanın her türlü hayırlarına sahib ve mazhar eylesin...
a. Kötülüğe İzin Vermenin Cezası
Peygamber SAS Efendimiz'in bir veya iki hadis-i şerifini okumak istiyorum. Peygamber SAS Efendimiz Cerîr RA'ın rivayet ettiği, İbn-i Ebid-Dünyâ'nın kaydettiği bir hadis-i şerifinde buyuruyor ki:
RE. 178/1 (Eyyü mâ kavmin umile fîhim bil-meàsî hüm eazzü ve ekser lem yugayyirû illâ ammehümüllàhu biikàbihî.) Sadaka rasûlüllàh.
Sosyal bir konuyu, cemiyetle ilgili bir meseleyi anlatan bir hadis-i şerif. Buyuruyor ki Peygamber Efendimiz:
"Herhangi bir kavim ki, içinde kötülükler, günahlar, isyanlar icrâ olunuyor da, onlar daha çok olduğu halde, daha izzetli, kuvvetli oldukları halde, o isyanları durdurmuyorlar, o kötülükleri, günahları engellemiyorlarsa; muhakkak Allah-u Teàlâ Hazretleri azabına hepsine birden şâmil eder. Yâni sadece isyanı yapan, günahı işleyenler değil, isyana sessiz kalanları, aldırmayanları da ikàbına mâruz bırakır. Cezasını onlara da şâmil kılar, hepsini birden cezalandırır.
Sadaka rasûlüllàh; Rasûlüllàh doğru söylemiştir, ne kadar güzel söylemiştir. İslâm ferdin kendi hayatına önem verdiği kadar, topluluk hayatına da çok büyük önem veriyor, değer veriyor ve o konuda da nizam getiriyor, ölçü getiriyor, kàide getiriyor, esasları ve usülleri koyuyor.
Şimdi insanlar şahsen günah işlemeyecekler. Allah-u Teàlâ Hazretleri'nin yapma dediği, yasak ettiği kötülükleri yapmayacaklar. İslâm'ın emirleri ana ölçü olarak beş esası ihtiva ediyor, beş ana hedefe yönelmiş bulunuyor. Bu ana hedeflerden birisi de toplumun islahıdır. Yâni İslâm dini, acaba sadece ferdin dini midir?.. Sadece fertle mi ilgilidir. Hani, "Din bir duygu, ona kimse ilişmez; laikliği ben böylece bileyim" diye şiirler okuturlardı okullarda... Din ferdî bir duygu mudur? Sadece fertle, ferdin rûhî hayatıyla mı ilgileniyor?..
Hayır! Bizim dinimiz öyle değil... Bizim dinimiz fertle de ilgileniyor, onun ruhuyla da, kalbiyle de ilgileniyor, imanıyla da ilgileniyor, hareketleriyle de ilgileniyor; toplumla da ilgileniyor. Hatta toplumun devamı için nesille ilgileniyor. Hatta insanların malları ve mülkleriyle ilgileniyor. Malın mülkün telef edilmemesini, zarara uğratılmamasını da esaslar koyarak gösteriyor.
İslâm'ın ana hedeflerinden birisi toplumdur. Emirlerindeki ve yasaklarındaki amaçlardan bir tanesi toplumun menfaatlerini gözetmek, korumak ve kollamaktır. O halde İslâm aynı zamanda sosyal yönü çok çok kuvvetli bir din olarak karşımızdadır.
Bugünkü toplumlarda, hattâ sosyal toplum denilen, batılıların kendi kendilerine "Biz halkı, toplumu düşünüyoruz, toplumun menfaatlerine önem veriyoruz." diye koydukları usüllerle yönetilen toplumlar, veya ferdi ve hürriyetleri toplum için feda etmiş komünist toplumlarda bile, nihayet insanların şahsî durumlarıyla ilgilenilmez, onların işledikleri kusurlar ve günahlarla ilgili bir şey söylenmez. "Evinde insan ne yaparsa yapar; isterse herkes için hoş olmayan bir şeyi de yapsa, kimse karışamaz. Çünkü kendisinin evidir." denilir.
İslâm öyle değil... İslâm insanın kendisiyle, toplumuyla, eviyle, rûhî hayatıyla, aklıyla, kalbiyle, her şeyiyle uğraşıyor. İslâm'da bir insan, "Bu benim malımdır. İstediğim gibi kırarım, dökerim, yakarım, yıkarım!" da diyemez. Kendi malı olduğu halde, kendi malına telef vermeğe hakkı yoktur. Verdiği takdirde, kadı onu da cezalandırabilir.
İslâm'ın bu ana yapısı çok güzel bir yapı, çok muhteşem bir yapı... Bütün beşerî nizamlarla mukayese edilemeyecek kadar onlardan üstün olan bir karakteri dinimizin. Elhamdü lillâh ki, Allah bizi müslüman yaratmış.
Şimdi insan şahsen günah işlemeyecek, günahlardan, haramlardan sakınacak... Ferdî olarak, öz hayatında, hiç kimsenin olmadığı bir yerde, dağın başında, veya bir odanın içinde, veya karanlık bir gecede, kimsenin görmesi ve ilgilenmesi mümkün olmayan bir yerde bile, Allah'a karşı, Allah'ın kendisini gördüğünü bilerek hareket edecek.
Allah'ın kendisini gördüğünü bilmesi, o edebe riayet etmesi çok yüksek bir makamdır İslâm'da. Buna makàm-ı ihsân diyoruz, yâni ibadeti en güzel derecede yapmak makàmıdır. Çok güzel.
İnsan ferden, yalnız başına, en karanlık yerde, en tenha yerde bile olsa, günah işlemeyecek. Şahsen Allah'ın emrini tutacak, sevaplı işleri yapmağa çalışacak, Allah'ın emrine uymağa çalışacak.
Ama bu yetmiyor. Toplulukta başkalarının günah etmesi karşısında da, müslümanın bir tavrının olması lâzım! Başkalarının Allah'ın rızasına uygun olmayan işler yapması halinde de, onlara karşı sorumluluğu var. Bu çok yüksek bir sorumluluktur, çok yüksek bir fazilettir. Ne yapması lâzım?.. O kötülüğü yaptırmamağa çalışması lâzım!
Bugün modern ülkelerde, işte vatandaşlık şuuru deniliyor, nizamları korumak için onların bazı şeyleri akledip yapmaları gerektiği, vatandaşlığının gereği olan birtakım müdaheleleri yapması; polis olmadan polis gibi bir suç işleyen, kötü bir şey yapan kimseye müdahale etmesini söylüyorlar.
Ama İslâm bu konuda çok daha ileri. buyuruyor ki Peygamber Efendimiz: "Bir kavim, bir topluluk, bir insan grubu, belde, kasaba, şehir, köy halkı veya bir grup insan... Bunların içinde bazıları günah işliyor. Sen işlemiyorsun, ama sen de o gruptasın; bazıları günah işliyor.
Günah işleyenler, eğer azınlıkta ise, günah işlemeyenler daha aziz, miktar bakımından fazla ise, daha çoksa ve güç yetirebilecek durumdaysa, günah işleyenleri engelleyecek, o yapılmaması gereken şeyi yaptırmayacak güçteyse; (lem yugayyirûh) o kötülüğü engellemiyorlarsa..." Demek ki ne yapacaklar?.. Elleriyle fiilen müdahale edecekler, derhal tavır alacaklar ve yaptırmamak için fiilî tedbirler nelerse, onları yapacaklar.
Çünkü kötülüktür, zarardır, yanlıştır, doğru değildir. Onu yaptırmamak için elinden geleni yapması, bütün gayretini göstermesi gerekiyor.
Onu yapmadılar, o isyan pozisyonunu, o şartları değiştirmediler. Yapılan işe müdahale etmediler. "Yapsın, bana ne, ben yapmıyorum ki... Allah ona cezasını verir. İşte ben namaza gidiyorum, camiye gidiyorum." diyemez.
Byle derse ne olur?.. (İllâ ammehümüllàhu biikàbihî) "Allah o zalimlere, o günahkârlara vereceği cezayı, sadece günahkârda bırakmaz; bütün o topluma, o duygusuz topluma, o kötülüğü engellemeye çalışmayan topluma; o günahkârı günahından vazgeçirmeğe fiilen müdahale etmeyen, sözle nasihat etmeyen, engellemeye çalışmayan, tavır koymayan topluma ikàbını, yâni cezasını, azabını umûmî olarak indirir. Yâni hepsini cezalandırır.
O halde burada İslâm'ın, başka bütün toplumlardan çok daha farklı bir yönünü görmüş oluyoruz. Bütün modern hukuk sistemlerinden daha üstün bir tarafını görüyoruz. Hiçbir sistemde olmayan bir güzel tarafını görüyoruz: Kendisi günah işlemeyecek, faziletli insan olacak, --şimdikilerin hoşuna gidecek sözle söyleyelim-- iyi bir vatandaş olacak ama, yeterli değil. Ne yapacak?.. İyi olmayan insanları, günah işleyen insanları, kötü vatandaşları, o kötülükleri yapmalarını engelleyecek şekilde hedef alacak ve faaliyette bulunacak ve çalışmalar yapacak... Bütün gayretini gösterecek.
Bu gayretini göstermediği zaman, ceza kendisine de gelecek. İslâm'da sadece bir suçu işlemekten dolayı ceza gelmiyor, suçu işlemediği halde suça müsamaha etmekten de ceza geliyor. Göz yummaktan da ceza geliyor, aldırmamaktan, vurdumduymazlıktan da ceza geliyor. Vazifeyi yapmamaktan dolayı da ceza geliyor. Bu çok yüksek bir vasıftır. Dinimizin bizlere yüklediği ödev, son derece modern, modernlerin moderni, ilerilerin ilerisi, çağlar üstü güzel bir sistemdir.
b. İslâm'ı Güzel Öğrenelim!
O halde nasıl yaşayacağız?.. Allah-u Teàlâ Hazretleri'nin emirlerini öğreneceğiz. Allah-u Teàlâ Hazretleri'nin nerden biliyoruz?.. Peygamber Efendimiz'e indirmiş olduğu vahiylerin toplamı olan, mesajların toplandığı yer olan Kur'an-ı Kerim... Onu öğreneceğiz.
Allah-u Teàlâ Hazretleri melek vasıtasıyla ve başka usüllerle, şekillerle Peygamber Efendimiz'e kendi mesajını vahyetmiştir, ulaştırmıştır, bildirmiştir. Peygamber Efendimiz de, "Allah bana şu mesajı gönderdi, şu vahiy geldi, Kur'an nâzil oldu." diyerek etrafındakilere bunu açıklamıştır. Etrafındaki vahiy kâtipleri de Peygamber Efendimiz'e gelen vahiyleri kaydetmişlerdir.
Biliyorsunuz, vahiy kâtipleri arasında kimler var?.. Meselâ Ebû Eyyûb el-Ensàrî Efendimiz de vahiy kâtiplerinden biriymiş. İstanbul'un medar-ı iftiharı büyüğümüz, Haliç'te camisi olan, Eyüp Sultan semtine ismini vermiş olan sahabi... İşte böyle vahiy kâtipleri Allah'ın emirlerini yazmışlar.
Allah'ın emirlerini almış olan Peygamber Efendimiz'in davranışı nedir?.. En güzel şekilde Allah'ın emirlerini uygulamaktır. Kur'an-ı Kerim'i en iyi anlayan kimdir?.. Peygamber Efendimiz... Kur'an-ı Kerim'i en iyi anlatan insan kimdir?.. Peygamber Efendimiz... Kur'an-ı Kerim'i en iyi yaşayan insan kimdir?.. Yine Peygamber Efendimiz...
Allah-u Teàlâ Hazretleri hangi emri indirmişse, ilk uygulayan ve en mükemmel tarzda, en güzel, en tam şekilde uygulayan Peygamber SAS Efendimiz'dir. O halde onun hayatı, onun davranışları, sözleri, yatışı kalkışı, harekâtı sekenâtı, hepsi, aslında Kur'an-ı Kerim'in bir çeşit açıklamasıdır. Çünkü, Allah'ın vahyi ona geliyor. O da Allah'ın vahyine göre hayatını düzenliyor. Onun hayatı, Kur'an-ı Kerim'in uygulanışının modeli olarak, tablosu olarak, manzarası olarak karşımızda bulunuyor.
Binâen aleyh, bu açıklamalardan sonra, Peygamber SAS Efendimiz'in hadis-i şerifleri de Kur'an-ı Kerim'in en güzel açıklaması durumundadır. O halde Kur'an-ı Kerim'in iyi anlaşılması için, Peygamber Efendimiz'in iyi anlaşılması için, Allah'ın mesajının tam anlaşılması, Allah'a en güzel kulluk edilebilmesi için, bizim Kur'an-ı Kerim'i bilmemiz gerekiyor, Peygamber Efendimiz'in hadis-i şeriflerini bilmemiz gerekiyor.
Tabii, aynı pozisyonda olan insanlar sadece biz değiliz ki, biz bindörtyüz küsür yıl sonra dünyaya gelmişiz. Bizim gibi ne kadar insan var aynı durumda... Bizden ne kadar ihlâslı, bizden ne kadar Arapçayı daha iyi bilen, takvâsı ileri, güzel ahlâklı, alim, fâzıl, kâmil insanlar gelmiş geçmiş... Onlar da bu emirlerin karşısında, sorumluluk duygusuyla, iyi müslüman olalım diye çalışmışlar, ömürlerini geçirmişler. Bir kısmı eserler yazmışlar, çok güzel eserler...
Misâl, nümûne: İmâm-ı Gazâlî Hazretleri'nin İhyâu Ulûm'u... Muhteşem bir eser. Bunun gibi çeşitli eserler yazılmış. Büyük tecrübeler geçirilmiş, bir çok dînî meseleler detaylı bir şekilde münakaşa edilmiş, müzakere edilmiş, herkes o konudaki fikrini söylemiş; İslâmî ilimler gelişmiş ve incelikler çok güzel öğrenilmiş ve açıklanmış.
Bunları şu bakımdan söylüyorum: O büyüklerimizin, o alimlerimizin, müctehidlerimizin, o kâmil evliyâ insanların, sàlih insanların da tecrübeleri; bizim dini daha iyi anlamamız için, kafamıza takılan problemlerin cevabını daha iyi bulmamız için mutlaka gerekli...
O halde, alim ve fâzıl selef-i sàlihînimizi de öğreneceğiz, takib edeceğiz. Onlar bizim dînî kültürümüzdür. Oradan da İslâm'ın neresinin daha mühim olduğunu, hayata nasıl tatbik edileceğini bileceğiz.
Tamam, bunları bildik. Kur'an-ı Kerim, hadis-i şerif, icmâ-ı ümmet, kıyâs-ı fukahâ, sàlihlerin yaşayışı; tamam, İslâm belli... İslâm mechul değildir. İslâm bellidir, âşikârdır, pırıl pırıldır, hedefi gün gibi göstermiştir, hiç tereddüt yoktur. Ulemanın arasındaki ihtilaflar detaydadır. Hiç kimse kalkıp da içki helâldir dememiştir. Aklı korumayı hedef alıyor çünkü dinimiz. Hiç bir kimse kalkıp da haksız bir kazancı savunmamıştır. Alın terini ve hakkàniyeti esas alıyor dinimiz.
Onun için, bunlara bakarak İslâm'ı yaşamağa çalışacağız. Kâfî mi?.. Değil! İslâm'ı yaşatmağa da çalışacağız. Bu yaşatmak iki şekilde oluyor: İslâm'ı çoluk çocuğumuza öğretmek şeklinde oluyor. Hanımımıza / beyimize öğretmek şeklinde oluyor; çevremize öğretmek şeklinde oluyor.
Şimdi ben şu anda seyahat halindeyim, muhtelif kimselerle de görüşüyorum. Doğuda görev yapmış bir arkadaşım dün anlattı. "Hocam, biz doğuyu dînî bakımdan çok kuvvetli biliriz. Doğrudur, hakîkaten büyük alimler yetişiyor ve onlar da hoca oluyorlar, müftü oluyorlar. Ama halk öyle değil... Halka aşağı indiğiniz zaman, çok cahil oldukları görülüyor. Onların eğitilmesi, öğretilmesi çok önemli..." diyor.
Kendi hizmet gördüğü bir mahrumiyet bölgesinden böyle bilgiler verdi. Doğu da öyle, batı da öyle, İstanbul'da da öyle... Bir çok kimse İslâm'ı seviyor, ben müslümanın diyor, bildiği kadarıyla da uygulamağa çalışıyor. Ramazanda orucunu tutuyor. Kandil simitlerinden, minarelerdeki ışıklardan Kadir gecesini bildiği için, Kadir gecesini ihyâ etmeğe çalışıyor. İyi niyeti var ama, bilgisi yok ve hayatında uygulaması yok...
Bunu öğretmemiz lâzım! Halka da öğretmemiz lâzım, kendi yakınlarımızdan başlayarak herkese öğretmemiz lâzım, tebliğ etmemiz lâzım! Hattâ İslâm'a karşı olan insanlar var... "Ben ateistim, Allah'ı da tanımıyorum!" diyor. Ona da bunun haksızlığını, yanlışlığını, mantıksızlığını güzelce anlatmamız lâzım! Bilmeyene de öğretmemiz lâzım! Hiç kimse bu dairenin dışında, mahrum kalmasın... Herkes İslâm'ı öğrenecek.
c. Emr-i Ma'ruf, Nehy-i Münker
İslâm'ı öğretme çalışması, bu da bir teorik çalışma... İslâm'ı öğrenmemiz de teorik, öğretmemiz de teorik... Öğrenmek ve öğretmek... Ne yapacağız?.. Kendimiz de yaşayacağız, öğrettiklerimiz de yaşayacak. Bu da işin uygulama kısmı....
Bir de İslâm'ı yaşamayanların topluma zarar vermesini engellememiz lâzım!.. Biz buna nehy-i münker farzı diyoruz. Emr-i ma'ruf, nehy-i münker...
Emr-i ma'ruf; "Şu güzel şeyi yap!" demek, yapılması için destek vermek, hatta icabında zorlamak... Meselâ:
"--Kalk bakayım oğlum, bu vakitte uyunmaz! Abdestini al bakayım, sabah namazını kıl!.."
Bu bir emr-i ma'ruftur. Çocuk kendi haline kalsa, --veya hanımı, veya bir başkası-- namazı kılmayacak. Onun için, onu bir zorlama yapıyoruz. Hatta;
"--İstemiyorum, sonra kılarım!" filân dese;
"--Hayır olmaz, sabah namazının vakti budur, burda kılacaksın!" diyoruz.
Bir de nehy-i münker var. Bazen;
"--Yok, onu öyle yapma bakayım, çekil ordan; ayıptır!" demek gerekiyor.
Meselâ, komşunun camını kırmağa kalkıyor. Komşunun duvarına tırmanmış, sen de camiye gidiyorsun. Çocuk senin gözüne bakıyor. Sen de:
"--İn bakayım ordan! Başkasının meyvası alınır mı, ayıp değil mi?.. Haydi bakayım, babana söylerim sonra..." diyorsun.
Bu nedir?.. Bu da bir nehy-i münkerdir. Yoksa, çocuk ordan elma, erik çalacak. Küçük bir şey ama, alışması doğru değil... Yaptığı iş prensip itibariyle doğru değil. Engellememiz lâzım!..
Onun için bizim eski toplumumuzda mahallelerinde herhangi bir kötülüğü yaptırmazmış mahalleli... Hatta delikanlılar adetâ nöbet tutarmış sokaklarında ki, "Herhangi bir gayrimeşru iş olmasın, bir kötü insan oralara gelmesin!" diye gayret ederlermiş.
İşte başkalarına kötülüğü yaptırmamak, iyiliği yaptırmak hususunda da bir fonksiyon icra etmek, bir gayret göstermek; bu da İslâm'ın çok çok önemli bir emridir. İnsan bunu yapacak, sevap kazanacak. Nasıl sevap kazanacak?.. Bir insan bir kimsenin iyi bir şey yapmasına sebep olursa, onun kazandığı sevabın bir misli, ondan hiç eksiltilmeden kendisinin defterine de yazılacak.
O halde, biz iyiliklerin yaptırımından çok kâr ediyoruz. Kendi amellerimiz var, a'mâl-i sàlihamız, hayrât ü hasenâtımız var, defterimize iyiliklerimiz yazılıyor. Ama bir de başka insanları da iyiliğe çekmişsek, onların yapmış olduğu iyiliklerin de sevaplarının kopyaları bizim hesabımıza geçiyor boyna... Onun kazandığı sevap kadar sevap bizim defterimize de yazılıyor. Böylece biz, sanki bir insanın sevabı kadar sevap kazanmıyoruz, ne kadar insanı etkilemişsek onlar kadar, bin insan kadar, onbin insan kadar, yüzbin insan kadar sevap kazanıyoruz. Muhteşem bir şey!..
--Bu kadar büyük sevap kazananlar var mı?..
Var. Meselâ, İmam-ı Gazâlî'nin ben hayranıyım şahsen... İmam-ı Gazâlî'nin kitapları herkesin kütüphanesinde vardır. Düşünün, sizin kütüphanenizde de mutlaka üç beş tane İmam Gazâlî'nin kitabı vardır. Okumuşsunuzdur, sevmişsinizdir. Eyyühel-Veled'i vardır, İhyâu-Ulûm'u vardır, Kimyâ-yı Saadet'i vardır, diğer eserleri vardır; okumuşsunuzdur.
Şimdi onları okuyunca siz, şunu da yapayım, bunu da yapayım diyorsunuz. İlminiz artıyor, güzel bir şeyleri yapmağa karar veriyorsunuz, kötü bir şeyleri yapmaktan vaz geçiyorsunuz. İlminizi uygulamaktan bir sevap kazanıyorsunuz. İmam-ı Gazâlî de 1111 yılında, bundan ne kadar asır önce vefat etmiş; ama siz o iyiliği yapınca, o da sevabı hemen alıyor. Türkiye var, Pakistan var, Arabistan var, Afrika var, Avrupa var, Amerika var... Dünyanın her yerinde onu okuyan insanlar var. O halde düşünün, ne kadar muazzam sevaplar geliyor.
Buradan da anlıyoruz ki, bir alim, bir mürşid, insanları doğru yola çeken, insanlara iyiliği öğreten bir insan, çok muazzam sevaplar kazanıyor. Hakîkaten de, "İlmin rütbesi İslâm'da en yüksek rütbedir." denilmiş o bakımdan.
Onun için biz ne yapacağız?.. İslâm'ı yaşayacağız, İslâm'ı öğreteceğiz, İslâm'ı uygulayacağız, İslâm'ı uygulattıracağız... Günahı da yaptırtmamak için aktif olacağız. İşte en ileri vatandaş çehresi... Hani modern ülkelerde yazılmış iyi vatandaş, iyi insan diye kitaplar filân da hatırlıyorum ben, bilmiyorum onların içinde bu kadar güzel, bu kadar aktif bir prensip var mı?.. Bu kadar insana sorumluluk yükleyen bir anlayış var mı?..
Bizim dinimiz böyle... Biz başkasının yaptığı günahtan dahi elem duyuyoruz, onun yapılmaması için elimizden gelen tedbiri almakla vazifeli olduğumuzu hissediyoruz ve o hususta gayret gösteriyoruz, göstereceğiz, göstermemiz lâzım!
Birinci hadis-i şerif bu.
d. Hayra veya Şerre Çağırmak
İkinci hadis-i şerife gelelim. Bu da yine ictimâî, yâni sosyal önemi olan bir konuyu bize hatırlatıyor. Peygamber SAS Efendimiz buyurmuş ki:
RE. 178/3 (Eyyümâ dâin deà ilâ dalâletin fettübia feinne aleyhi misle evzâri menittebeahû ve lâ yünkasu min evzârihim şey'à; ve eyyümâ dâin deà ilâ hüden fettübia feinne lehû misle ücûri menittebeahû ve lâ yünkasu min ücûrihim şey'â.)
Enes RA'dan, büyük hadis alimi İbn-i Mâce bu hadis-i şerifi rivayet eylemiş. Mânâsı şöyle:
(Eyyümâ dâin) "Herhangi bir davetçi, çağırıcı, kılavuz, önder ki, (deà ilâ dalâletin) bir dalâlete, sapıklığa etrafını çağırmış. Ortaya çıkmış, çığırtkanlık yapıyor, çağırıcılık yapıyor, dâvetçilik yapıyor, kendisini dinleyenleri sevketmeğe çalışıyor. Ama nereye?.. Dalâlete, sapıklığa, şaşkın bir işe, günah olan bir şeye... (Fettübia) Bazıları da onu duyuyorlar, 'Aaa, tamam, güzel, ben de geleyim, ben de yapayım!' diye ona tâbî oluyorlar, dâvetine icabet ediyorlar, günahı işlemeğe yöneliyorlar." O davet etti, ötekiler de yöneliyor.
(Feinne aleyhi misle evzâri menittebeahû) "O davet eden kimseye, kendisine tâbî olanların işlediği günahlar kadar günah da yüklenir. Davet ettiği için... (Ve lâ yünkasu min evzârihim şey'à) Ama o günahı işleyenlerin de günahlarında bir azalma olmadan, eksilme olmadan..." Ordan alınarak değil yâni. O günahı işleyene o günahlar veriliyor, cezalar defterine yazılıyor; mahvolacak, cezasını çekecek, perişan olacak... Ama davet eden kimse de, yola durup da insanları o yanlış yola çağıran kimse de aynı miktarda günahı yüklenecek ve defterine o günahlar yazılacak.
Çağırmasaydı, öyle bir şeyin çığırtkanlığını yapmasaydı...
Aksi de var: (Ve eyyümâ dâin deà ilâ hüden) "Herhangi bir çağırıcı ki, hidâyete dâvet ediyor, yâni Allah'ın sevdiği güzel bir yola, hidayet damgası taşıyan sevaplı bir işe çağırıyor. Hani (İhdinas-sıràtal-müstakîm) "Bizi doğru yola hidâyet eyle, sevk eyle..." diyoruz ya; böyle bir güzel, doğru yol üzerine yapılan güzel bir fiil, bir hareket, herhangi bir işlem, eylem, tavır. Güzel bir şeye çağırdı, davet etti.
(Fettübia) "Ona da bazı insanlar 'Evet ne kadar güzel bir şeye davet etti bizi, tamam biz de böyle yapalım!' dediler, tâbî oldular. (Feinne lehû misle ücûri menittebeahû) İşte kendisinin sözünü dinleyip o güzel işleri yapmaya kalkan insanların sevaplarının misli, aynen buna da verilir. (Ve lâ yünkasu min ücûrihim şey'â.) O sevaplı işleri işleyenlerin sevaplarından hiçbir şey eksilmeden... Onlar o sevapları alırlar; onların aldığı sevaplar kadar, o çağıran insana da sevap verilir."
Misallendirelim: Yâni bir adam diyor ki:
"--Gelin bu akşam, lise günlerini anmak için bir âlem yapalım, bir toplantı yapalım, eğlenelim! Yiyelim içelim, kâm alalım dünyadan..." diye çağırıyor.
Dinleyenler de:
"--Tamam, okulda beraberdik, şimdi iş adamı olduk ama, işte okulumuzun kutlama günü, gidelim şuraya..." diyorlar.
Gidiyorlar, hepsi birden bir şeyler içiyorlar, günahlar işliyorlar. Tamam, işte o ilk çağıran adam, telefonu açıp da ötekisini çağıran adam, kendi günahının üstüne, çağırdığı kimselerin günahları kadar da ayrıca günah alır.
Diyelim ki bir vaiz, bir hocaefendi çıkıyor kürsüye diyor ki:
"--Bakın sabah namazından sonra camide oturmayı Peygamber Efendimiz severdi, işte işrak vaktine kadar Kur'an okuyarak, zikrederek vakit geçirirdi. Böyle vakit geçirenin sevabı çoktur. O gün bir hac ve umre yapmış kadar sevap alır; rızkı bol olur, ölürse imanla göçer, şöyle olur, böyle olur..." diye, ballandırıyor anlatıyor.
Dinleyen şahıs da diyor ki:
"--Ben de yarın sabah namazından sonra oturayım, camide böyle yapayım, sevabı alayım! Bir hac ve umre sevabı az değil." diyor.
Tamam; ertesi gün kalkıyor ve sabah namazını kıldıktan sonra camide öyle oturuyor rahat bir şekilde... Kur'an-ı Kerim'ini okuyor, Yâsin'ini okuyor, dualarını ediyor, tesbihlerini çekiyor. Sonra güneşin doğmasından yarım saat kadar vakit geçtikten sonra kalkıyor, işrak namazını kılıyor. Oh, kalkıyor gidiyor.
Şimdi bu kimse ne yaptı?.. Bir hac ve umre sevabı aldı, rızkı bol oldu, bir takım büyük mükâfatlara nail oldu, büyük sevaplar kazandı. Bu sevapları alacak, onun defterine yazılacak ama, o hocaefendi ona söylemişti ya, vaazda kürsüden hatırlatmıştı, bu ondan öğrenmişti. O hocaefendinin defterine de, melekler onun kazandığı sevap kadar sevap yazarlar. Niçin?.. O anlattı, bu dinledi. Onun anlattığını uyguladığı için.
Evet İslâm'ın toplumsal yönü bu... İyi bir şeye çağırdığınız zaman, çağırdığınız kimselerin işledikleri iyiliklerin sevabının bir mislini siz alacaksınız. Kötü bir yere çağırdığınız zaman, işlenen günahların vebalinin bir misli de sizin omuzunuza yüklenecek. Başkaları işlemiş, sizin omuzunuza yüklenecek. Çünkü onları siz o işe çağırdınız.
O halde ne yapacağız: Hiçbir kimseyi hiçbir kötü yola çağırmayacağız, herkesi iyi yola çağırmaya gayret edeceğiz.
Bu iki hadis-i şeriften karşımıza beliren tablo nedir, toplu yaşamda, topluluk hayatında, içtimai hayatımızda nasıl davranmamız gerekiyor?.. Kendimiz iyi insan olacağız, başka insanları iyi işe çağıracağız; kötü işe çağırmayacağız. Kendimiz a'mâl-i sàliha işleyeceğiz; başkalarının da iyi işler işlemesi için aktif propaganda, reklam, tanıtma, öğretme işleri yapacağız. Bunun aksine kötü şeylerin yapılmamasına da gayret göstereceğiz ve kötülükleri yapmak isteyene mânî olacağız.
Bazıları, "Benim hürriyetim var, istediğimi yaparım. Sana ne, karışma bana!" filan diyorlar. Öyle değil. Mehmed Akif rahmetlinin dediği gibi:
Sakın aldırma demem, aldırırım;
Çiğnerim, çiğnenirim, hakkı tutar kaldırırım!
Allah kabrini nur doldursun, cümle geçmişlerimize rahmet eylesin... Onun dediği gibi, biz sorumluluk duygusu taşıyoruz. Bir takım zararlar, sıkıntılar, üzüntüler, başı ağrıtacak, gönlü kıracak bir takım olaylarla karşı karşıya gelme durumu olsa bile, biz böyle davranacağız.
Tabii düşünün böyle insanlardan müteşekkil bir toplumu... Diyorlar ki Kızılcıhamam'a gelirken: Azaphane Deresi... Diyorum ki: "Bir kere o Azaphane değil, A'zep deresi. A'zep de azap demek değil, bekâr demek. A'zep deresi ne demek?.. Bekârların deresi. Bir çok yerde bekâr deresi vardır. Bu ne demek?..
Eski devirde şehrin içinde, beldenin içinde kimse günah işleyemiyormuş. Neden?.. Aklı başında, ayetleri, hadisleri bilen, ciddî, müslüman, mütedeyyin, sàlih, àbid, zâhid insanlar yaptırmıyorlar. Şehrin içinde, beldenin içinde, köyün içinde, bir günahı, göz göre göre işlettirmiyorlar.
Ne yapıyor o zaman bekârlar?.. Gidiyorlar, sazını alıyor, çalgısını alıyor derenin içinde dımbırdatıyor. Veya saklı saklı, gizli gizli içkisini alıyor, derenin kenarında içiyor; veya bir kadın götürüyor oynatıyor... filân. Allah saklasın, Allah böyle durumlara düşürmesin... Yâni nerede yapıyor? Bekârların eğlendiği bekâr deresinde, yâni kaçak yerde, gizli günahların işlendiği yerde...
Tabii ötekiler fırsat bulsa, ona da müdahale ederler ama, beldeden oraya gelinceye kadar onların nöbetçileri vardır "Geliyorlar!" bilmem ne filan derler, kaçarlar.
Günahı yaptırmazlar. İşte toplumda o zaman iyilik oluyor, kötülük yapılmıyor. Çok saklı şekillerde, çok gizli yollarla birisi yapıyorsa; o zaman Allah onun cezasını veriyor. Ama hiç olmazsa toplumdan sorumlu olan insanlar, yöneticiler günaha girmiyor. Bir de o günahları gören insanlar müdahale ettikleri için, kimse de kalkıp herkesin gözü önünde böyle bir şey yapamıyor. Yaparsa takibata uğruyor, protestoya uğruyor; yapamıyor.
O zaman toplum iyi bir toplum oluyor, iyilikler yapılıyor, ileri gidiyor, günahlar olmuyor, haramlar işlenmiyor, haksızlıklar yapılmıyor, zulümler olmuyor.
İslâm toplumları tarih boyunca İslâm'ın hakim olduğu zamanlarda işte böyle mutlu yaşamışlardır, pırıl pırıl yaşamışlardır, tertemiz yaşamışlardır.
Dün akşam da hadis dersinde söyledim. Bu tabii kendimiz müslüman olduğumuz için, kendimizi reklam etmemiz gibi düşünülebilir. Öyle diyebilirler bazı insanlar ama, bizim dışımızda olup, müslüman olmayıp, bizim ülkemize misafir olarak gelmiş insanların hatıraları var, yazıları var.
Meselâ: Baron de Büsbek diye bir Hollandalı, Belçikalı bir seyyah gelmiş Kanunî devrinde. Kanunî devrini anlatıyor. İstanbul'un manzarasını, halkın halini, ahlâkını, alışverişi kitabında, hatıralarında anlatıyor. Müslümanların çok dürüst olduğunu, temiz olduğunu, sözlerine sadık olduğunu, güvenilir olduğunu söylüyor ve diyor ki:
"--Eğer siz Osmanlı ülkesine ziyarete giderseniz, bir müslümana misafir olabilirsiniz. Çünkü yatakları temizdir, yorganı temizdir, yemekleri temizdir, evi temizdir..." diyor. "Sakın, benim dindaşım diye bir gayrımüslime misafir inmeyin!" diye böyle ikaz ediyor.
Sonra, "Bir müslüman size şunu şöyle yapacağım diye söz vermişse, tamam demişse; sözü sözdür. Yâni yazılı bir senet olmasa bile, dediğini yapar; çünkü sözüne sadıktır onlar... Ama bir gayrimüslimle anlaşma da yapsan, yine seni aldatır, hile yapar, ona itimad edilmez." diye söylüyor.
Bu neyi gösteriyor?.. Düşmanın yabancı bir insanın, ülkemize gelmiş bir misafirin sözleri bunlar. Bizden olan bir kimsenin sözü değil... Osmanlı toplumunun İslâm'dan mutlu olduğunu, halkın tertemiz olduğunu ve İslâm'dan mahrum olan kesimlerin de, o seviyeye çıkamadığını gösteriyor.
--Efendim, toplum ileridir.
Hayır, toplum ileri değil! Toplumun içinde İslâmî hayatı benimsemiş mü'minler ileri; İslâmî hayattan mahrum kalmışlar o ahlâka sahip değil... Nerden kaynaklanıyor fazîlet?.. İslâm'ın kendisinden, müslümanlıktan kaynaklanıyor. Bu çok önemli...
Seyyahların hatıraları, bu bakımdan bizim için güzel birer misâl oluyor. Temenni ederiz ki, İslâm'ı ailemizde yaşayalım, kendi nefsimizde, içimizde yaşayalım, ruhumuzda yaşayalım; mahallemizde yaşayalım, köyümüzde, kasabamızda yaşayalım!.. Her şey Allah'ın rızasına uygun olsun... Allah'ın rızasına uygun olmayan şeyleri de temizlemek için elbirliğiyle bir çalışma yapalım!..
Çevre temizliği diyoruz, Çevre Bakanlığı kuruldu. Bir de böyle ahlâkın temizlenmesi meselesi var... Ahlakî çevrenin de güzelleşmesi, temizlenmesi, günahlardan arınması meselesi var... Biz her yönden çevreciyiz.
Çevre-kültür derneklerimizi kuran arkadaşlarmızdan Allah razı olsun... Biz çevreyi ağaçlandırmak istiyoruz, çevreyi temizlemek istiyoruz, çevreyi güzelleştirmek istiyoruz. Tarihî çevreyi, sosyal çevreyi güzelleştirmek istiyoruz. Toplumda yetişen bir insanın, sıhhatli bir ruhla yetişmesini sağlayacak tedbirleri almak istiyoruz.
Mânevî çevreyi temizlemek istiyoruz. Günahlardan insanların çevresini temizlemek istiyoruz. Günahların göz önünde, örnek olacak, başkalarını şaşırtacak bir şekilde misal olarak görünmesini dahi arzu etmiyoruz.
Allah-u Teàlâ Hazretleri İslâm'ın güzelliklerini anlayıp, onu böyle şahsî hayatımızda, aile hayatımızda, toplum hayatımızda, her yönde, her yerde güzelce uygulamayı nasîb etsin...
Böylece ne olacak?.. Dünya saadeti olacak... Sonra ne olacak?.. Ahirette de, Allah'ın emirlerini tuttuğumuz için ahiret saadeti olacak. Sonsuz, ebedî, çok güzel, nimetlere gark olmuş durumda bir cennet hayatı... Gözlerin görmediği, kulakların işitmediği, kimsenin hayaline sığmayan güzelliklere, nimetlere müslümanlar sahip olacak.
Allah-u Teàlâ Hazretleri iki cihanda cümlenizi bu saadetlere nâil eylesin, bahtiyar eylesin...
Aziz ve sevgili Akra dinleyicilerim, esselâmü aleyküm ve rahmetullàhi ve berekâtühû!..
31. 03. 1993 - AKRA